Naar aanleiding van mijn stuk in de Volkskrant ‘De revolutie is ten dode opgeschreven’ kreeg ik nogal wat kritiek op mijn bord. Ik zou een te pessimistisch beeld scheppen van de revolutie in Syrië en de opstandelingen ten onrechte afschilderen als op wraak beluste barbaren. Tevens zou ik de gewelddadigheden, martelingen en executies van gevangenen door de rebellen toeschrijven aan de Arabische of islamitische cultuur. Een bewering waar ik bij deze duidelijk afstand van neem.
In Syrië zijn er momenteel twee processen naast elkaar aan de gang: een geweldloze protestbeweging én een militaire strijd tussen aan de ene kant de gewapende opstandelingen en aan de andere kant het leger en regeringsgetrouwe milities. De vreedzame betogingen gaan door, maar zijn ondertussen vrijwel volledig overschaduwd door de militaire strijd, met het geweldloze verzet als grootste slachtoffer. Het vreedzame ideaal van de revolutie, dat ik altijd voor ogen heb gehad, is daarmee verloren.
Natuurlijk is het niet meer dan logisch dat na maanden van protest en keiharde repressie van de veiligheidsdiensten mensen de wapens opnemen. Ik heb tijdens de revolutie zelf genoeg nare dingen meegemaakt. Veiligheidsdiensten pakten demonstranten op, sloegen hen beurs, elektrocuteerden hen en schopten hen vervolgens weer op straat. Tijdens een demonstratie in een voorstad van Damascus werd een vriend op tientallen meters afstand van mij in zijn buik geschoten. Die dag kookte ik van woede. Het enige wat ik wilde was wraak.
Maar hoe meedogenloos het regime ook is, mijn standpunt is en blijft die van geweldloos verzet. Van het Vrije Syrische Leger moet ik niets hebben. De schuld van de escalatie mag dan primair bij het regime liggen, maar de gewapende opstand heeft de situatie alleen maar verergerd. Het Vrije Syrische Leger beweert bijvoorbeeld dat zij de demonstranten beschermen, maar tegelijkertijd trekken ze door hun aanwezigheid het vuur aan van het leger. En in de wijken waar de rebellen zich verschuilen wonen gewone burgers.
De afgelopen maanden komen ook steeds meer informatie naar buiten over mishandeling en executies van (vermeende) aanhangers van het regime. Wanneer ik supporters van het Vrije Leger hiermee confronteer, wordt dit doodleuk ontkend of wordt er agressief op gereageerd. Alsof het regime de duivel is en de rebellen een moreel zuivere strijdkracht, verheven boven alle vormen van kritiek. Zo zwart-wit is de situatie helemaal niet. Het regime is een bende moordenaars, maar dat neemt niet weg dat zich ook onder de oppositie allerlei tinten grijs bevinden.
[Een voorbeeld: enkele maanden geleden had de oppositie in delen van Damascus een algehele staking afgekondigd. Mijn schoonmoeder bleef echter naar haar talencursus in Damascus gaan. Ze was echter gedwongen om haar studieboeken onder haar jas te verbergen, omdat ze bang was dat mensen haar anders iets aan zouden doen. Op internet was namelijk het dreigement geuit dat de mensen die geen gehoor gaven aan de staking, vijanden waren van de revolutie. Dat het niet mee doen aan de revolutie ook een vorm van vrijheid is, gaat er bij een deel van de oppositie er kennelijk niet in.]
Het is de taak van een journalist om niet alleen de misdaden van het regime te rapporteren, maar ook om misstanden van de rebellen aan de kaak te stellen. Ik weiger dan ook om de mishandelingen en executies weg te moffelen, alleen maar omdat het de revolutie zou schaden.
Dat ik zou suggereren dat Syrische gewapende opstandelingen per definitie niet deugen, omdat ze uit een islamitische cultuur van wraak komen, of dat standrechtelijke executies een uitsluitend Arabisch of islamitisch fenomeen zouden zijn, is gewoon niet waar. In elke oorlog komen dit soort zaken voor. Vrijwel alle opstandelingen hebben wel familieleden of vrienden verloren door het regeringsgeweld. Dat ze wraak nemen is heel begrijpelijk en staat los van welke culturele achtergrond dan ook.
Het is wel zo dat veel opstandelingen de kritiek van met name westerse mensenrechtenorganisaties simpelweg niet begrijpen. Zij interpreteren de executies van aanhangers van militieleden immers niet als een oorlogsmisdaad (in tegenstelling tot de mensenrechtenorganisaties), maar als vorm van rechtvaardigheid. Het recht van de slachtoffers en hun familie is in het Midden-Oosten immers belangrijker dan dat van de daders. Zoals een strijder van het Vrije Leger verklaarde: ‘Waarom maken jullie je druk om die executies, en waarom zijn jullie niet blij dat de slachtoffers en hun familie recht wordt aangedaan?’
Hier spelen culturele verschillen wel degelijk een rol. In Nederland kunnen we deze redenatie namelijk maar moeilijk begrijpen (In Nederland is voor de doodstraf bijvoorbeeld nog steeds geen meerderheid). Hoewel het lang heeft geduurd, heeft ons strafrecht zich uiteindelijk ontwikkeld tot een systeem waarbij vergelding (of gepaste vergoeding) niet meer het centrale element is. In het Midden-Oosten is de ‘oog om oog, tand om tand’ argumentatie echter nog altijd dominant.
Na kritiek van Amnesty International en Human Rights Watch op de executies haastten woordvoerders van de rebellen om zich hiervan te distantiëren. Een bevelhebber verklaarde op internet dat de opstandelingen hun gevangenen altijd behandelen volgens de conventie van Geneve, en er kwam ook een gedragscode die beloofde mensenrechten te respecteren. Deze verklaringen werden echter gelijk weer teniet gedaan door een nieuw filmpje op Youtube waarbij rebellen de lijken van gedode militieleden van het dak van een postkantoor gooiden. Tientallen omstanders maakten daarbij enthousiast filmpjes met hun mobiele telefoon.
Als er mij iets is opgevallen tijdens de Syrische revolutie is het wel de scheve beeldvorming in de media. De betogers zouden voornamelijk liberale jongeren zijn die streven naar democratie en een pluralistische staatsinrichting. Maar van dit beeld klopte in werkelijkheid niet zo veel. De seculiere activisten mogen dan wel het voornaamste contact zijn voor media en mensenrechtenorganisaties, maar tussen hen en de gewone demonstrant, waarmee ik elke week op straat stond, gaapte een enorme kloof. De revolutie in Syrië is niet een opstand van de intellectuele elite, maar van het volk. En het volk in Syrië houdt er, net als in andere landen van het Midden-Oosten, conservatieve denkbeelden op na.
Syrië en ik zijn voor altijd met elkaar verbonden. Niet alleen door de tweeënhalf jaar die ik voor en tijdens de revolutie in het land doorbracht. Maar ook door mijn huwelijk met een Syrische, die ik tijdens een van de eerste demonstraties tegen het regime heb leren kennen. Een band van verleden en toekomst die ik koester en met trots uitdraag. De beschuldigingen deze week dat ik oriëntalistische of zelfs racistische denkbeelden zou uitdragen treffen mij dan ook in het hart.
Ik heb mij in Syrië altijd in gezet voor religieuze tolerantie en een goede verstandhouding tussen christenen en moslims. Het framen van mijn artikel over de misstanden van het Vrije Syrische Leger als een aanval op de islam of de Arabische cultuur, alsmede de spastische reacties op internet, zegt in mijn ogen meer over de gespannen verhoudingen tussen bevolkingsgroepen in Nederland, dan over de situatie in Syrië.
Maarten Zeegers is de auteur van Wij zijn Arabieren, Portret van Ondoordringbaar Syrië (2012)
Nassama نسمة 
Maarten ..respect ! Zou graag je verhalen horen
Ik heb net het verhaal van Maarten Zeegers gehoord op Radio 1 en het was uit mijn hart gegrepen, het ging o.a. over de vele o.a. Nederlandse journalisten die als een soort ramptoeristen een scoop ter meerdere glorie van zichzelf wilden behalen en vervolgens vooral over zichzelf praten in ‘De wereld draait door’ en ‘Pauw en Witteman’. Natuurlijk is dit menselijk, vooral jezelf als de grote avonturier voorstellen, maar het gaat natuurlijk om het onderwerp, het dat is tragisch genoeg. Ik moet ook toegeven dat ik als documentairemaker dolgraag een half jaar, een jaar in een dorp of stad in Syrie zou willen zitten, een film maken van een familie, mensen. Waar gaat het dan om: jezelf of ‘de mensen’? Dat zal uit je film blijken.
En oorlogsmisdaden, misdaden überhaupt, daar maken velen zich aan schuldig, natuurlijk ook in Syrie, waar volgens Maarten Zeegers, en dat geloof ik graag, het ‘oog om oog, tand om tand’ principe nog altijd geldt, en of het nou de regering is of de opstandelingen, dat maakt niets uit. En de onafhankelijke journalist is er om dat te melden. Ook het verhaal over de christenen in Syrie van Maarten was boeiend te horen, het dorp waar jaren geleden de moslims 5% uitmaakten van de dorpsbevolking en christenen de rest en dat het nu fifty-fifty is en dat de christenen het gevoel hadden dat de regering de uitoefening van hun geloof toestaat en dat het in de toekomstige situatie weleens anders kan lopen. Maarten Zeegers zijn mening was: “de christenen steken hun kop in het zand, ze moeten proberen deel uit te maken van de nieuwe situatie”. Natuurlijk kan ik me ook voorstellen als ‘jij je geloof kan uitoefenen onder Assad, je hem steunt’. En tenslotte, het blijft natuurlijk makkelijk achter een computer in Nederland allerlei meningen te hebben over een oorlogssituatie in Syrie.
Hoe meer ik de berichtgeving over Syrië volg, en dan de westerse media interpretaties leg naast die van alternatieve media, hoe meer ik me verbaas over een complete misvatting (en kennelijk niet per ongeluk) over de situatie in Syrië.
Over welke revolutie hebben we het in het geval van Syrië? De vreedzame betoging van oppositie groepen in Syrië die langs vreedzame wijze betoogden tegen de syrische dictatuur, het monopolie van de Baath partij op de syrische samenleving wat niet meer goed valt te rijmen met de ingevoerde liberale maatregelen op het gebied van de economie, alsmede de protesten tegen de gevolgen van de neo-liberale maatregelen wat ten koste ging van armen en middenstanders.
Of hebben we het over het buitenlandse complot dat tegen Syrië is gesmeed, waarbij deze vreedzame betogingen werden misbruikt als dekmantel voor een geweldadige opstand tegen het Syrische regime, om het aldus te destabilseren, en via een uitgekiende media campagne het regiem dermate zwart te maken opdat een buitenlandse interventie kon worden uitgelokt.
Deze laatste had nimmer een vreedzaam ideaal, maar was vanaf het begin gewapend, en werd gesteund door de VS, Frankrijk, GB, Qatar en Saudie arabië. Haar karakter was anti-democratisch, seperatistisch en fundamentalistisch.
De vreedzame revolutie daarentegen heeft wel geleidt tot resultaten, nl, grondwetswijzigingen en een omvorming van de eenpartij-staat in een meerpartijen staat, vrije presidentsverkiezingen, opheffing van de noodtoestand, vrijheid van (vreedzaam) betogen, etc.
Ik sluit me graag aan bij Jan Jaap. Je hebt helder vanuit jouw kennis – ervaring – beleving en inzet geschreven; blijf oog hebben voor de vreedzame betogingen die doorgaan, bericht ons ook daarover want we worden overdonderd door berichten over de vernietigende oorlog; blijf kritisch positief,
Ik kom het nauwelijks tegen in het nieuws, in de media, in de berichtgeving. Laat ons weten over geweldloos verzet te midden van al het andere, voor een juiste beeldvorming en om recht te doen aan de mensen die zich geweldloos verzetten. Alle goeds en vrede.
Dank, Maarten, voor dit verhelderend stuk.